در ماه مبارک رمضان، هر روز یک آیه از قرآن مجید در موضوع قرآن شناسی، در سرآغاز صفحه اصلی درج شده است، که اینک مطالب مندرج در دهۀ دوم، به صورت یکجا ایفاد می‌گردد. عزیزانی که علاقمند هستند، می‌توانند در مورد هر آیه و نکات آن، مطالعات بیشتری نمایند.

درس یازدهم:

وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كُلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ وَنَزَّلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً وَبُشْرَى لِلْمُسْلِمِينَ. (النّحل، 89)

(به ياد آوريد) روزى را كه از هر امتى، گواهى از خودشان بر آنها برمى انگيزيم؛ و تو را گواه بر آنان قرار مى‌دهيم! و ما اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه بيانگر همه چيز، و مايۀ هدايت و رحمت و بشارت براى مسلمانان است.

●- مقصود از « تِبْيَانًا لِكُلِّ شَيْءٍ - بیان همه چیز»، این نیست که مثلاً قرآن کریم، کتاب فیزیک، شیمی، جانورشناسی و یا علوم هوا-فضا و یا معدن‌شناسی باشد، بلکه هر چه لازمۀ هدایت، رشد و کمال بشر باشد در آن تبیین شده است، از شناخت مبدأ و مقصد [توحید و معاد] گرفته، تا نبوت و ولایت شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی، رفتارشناسی، حقوق (احکام)، تاریخی که درس و عبرت باشد، خبر از غیبت گذشته، خبر از غیب آینده، نقشۀ راه، راه‌کارهای آدم شدن، دوست شناسی، دشمن شناسی، روش شناسی هر کدام، جنگ، صلح، معاهده، اخلاق و حتی چارچوب‌های عقلی، در مطالعات طبیعی.

درس دوازدهم:

لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِأُولِي الْأَلْبَابِ مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى وَلَكِنْ تَصْدِيقَ الَّذِي بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَيْءٍ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ (یوسف علیه السلام، 111)

در سرگذشت آنها درس عبرتى براى صاحبان انديشه بود! اينها داستان دروغين نبود؛ بلكه (وحى آسمانى است، و) هماهنگ است با آنچه پيش روى او (از كتب آسمانى پيشين) قرار دارد؛ و شرح هر چيزى (كه پايۀ سعادت انسان است)؛ و هدايت و رحمتى است براى گروهى كه ايمان مى‌آورند!

●- در قرآن حکیم، از تاریخ گذشتگان، قصه‌های بسیاری بیان شده است؛ از حضرات آدم و حوا (ع) گرفته تا هابیل و قابیل، تا تاریخ برخی از انبیا و رسولان الهی (ع)، تا تاریخ اقوام، مواضع و سرگذشت آنان و ...؛ اما  مقصود نقل تاریخ و یا قصه‌گویی نیست، بلکه همه درس و عبرت است، همه قصۀ خودمان است، همه تفصیل وقایع است برای هدایت؛ که البته فقط برای مؤمنان مؤثر واقع می‌شود.  بنابراین، قصص قرآنی را با نگاه درس و عبرت و نیز تعلیم و تربیت خود و جامعه بخوانیم. قصه یوسف (ع) و برادران حسود، یاحضرت موسی (ع) و قوم او و اقوام نوح، عاد، ثمود و لوط و فرعونیان و ...، همه قصه خودمان است.

درس سیزدهم:

وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ وَهُدًى وَرَحْمَةً لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ * (النّحل، 64)

ما قرآن را بر تو نازل نكرديم مگر براى اينكه آنچه را در آن اختلاف دارند، براى آنها روشن كنى؛ و (اين قرآن) مايۀ هدايت و رحمت است براى قومى كه ايمان مى‌آورند!

●- از کلی‌ترین امور گرفته تا جزئی‌ترین آنها، تمامی مواضع و عملکردهای انسان، در جهت دیدگاه و نظرات اوست؛ و اگر منبع به حق و مبنای صحیحی ملاک قرار  نگیرد، اختلاف نظرها، سبب بروز اختلافات شخصی و اجتماعی،  و حتی ساختاری در حکومت و پیدایش نظامات سلطه، جنگ، قتل عام  و ... می‌گردد.

خداوند متعال رسولش را برای تعلیم و هدایت انسان و جامعه فرستاد و کتابش را بر او نازل نمود، تا علم، حکمت، معرفت، نقشۀ راه، میزان و فصل الخطاب الهی باشد. اما، صرف فرستادن رسول و نازل نمودن کتاب و حتی خواندن آن، برای رشد و فلاح کفایت ندارد، بلکه باید پس از روشن شدن حقایق، به آن "ایمان" آورده شود؛ لذا فرمود هدایت کننده و رشد دهندۀ کسانی است که به آن ایمان  می‌آورند.

درس چهاردهم:

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

تَبَارَكَ الَّذِي نَزَّلَ الْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعَالَمِينَ نَذِيرًا * (الفرقان،  1)

پربركت است آن كه فرقان (جداكننده‌ى حقّ از باطل) را بر بنده‌ى خويش فرو فرستاد تا براى جهانيان هشدار دهنده باشد.

●- ابتدای آیه، درس خداشناسی است و سپس اشاره به چرایی نزول قرآن مجید و مخاطبانش دارد.

می‌فرماید: «آن که قرآن را فرو فرستاد، خودش تبارک است». بارک، برکت، تبارک و مبارک، به معنای “خیر محض و پایدار” می‌باشد؛ پس چون تمامی خیرها، حتی خیر قرآن مجید، از اوست و پایداری هر خیری به اوست، فرمود: تبارک [خیر محض و پایدار]، نازل کنندۀ این کتاب می‌باشد.

سپس می‌فرماید که او “فرقان” را فرستاد، یعنی جدا کنندۀ حق و باطل، ارزش و ضد ارزش، درست و غلط، راه هدایت از راه انحراف و گمراهی. او این کتاب را برای هشدار  و بیم دادن از عاقبت بد تمامی جهانیان در هر عصر و نسلی فرستاده است، هر چند که فقط عده‌ای به آن رجوع می‌کنند و عدۀ کمتری ایمان آورده و عمل می‌کنند.

اما کسانی که قرآن بخوانند، در آیاتش تفکر و تعقل کنند، به آن ایمان بیاورند و عمل کنند، به برکت (خیر پایدار) می‌رسند.

درس پانزدهم:

لَقَدْ أَنْزَلْنَا إِلَيْكُمْ كِتَابًا فِيهِ ذِكْرُكُمْ أَفَلَا تَعْقِلُونَ * (الأنبیاء،10)

به راستى ما كتابى براى شما فروفرستاديم كه يادآورى شما در آن است، آيا نمى‌انديشيد؟!

●- انسان، بدون شناخت درست هدایت نخواهد شد. قرآن مجید، کتاب “انسان شناسی” و بالتبع "جامعه‌شناسی، رفتار شناسی و حقوق" می‌باشد.

خداوند متعال، در قرآن کریم به انسان می‌آموزد که خالق، مالک و ربّش کیست؟ از کجا آمده و به کجا می‌رود و چگونه باید برود که سالم و موفق به مقصد برسد. به او می‌آموزد که چه استعدادها و  خصوصیاتی دارد و چگونه می‌تواند در زندگی فردی و اجتماعی رشد نماید و به کمال مطلوب برسد.

قرآن کریم، کتاب "دوست شناسی و دشمن شناسی"، کتاب الگو شناسی و تمیز حق از باطل [فرقان] برای انسان می‌باشد.

درس شانزدهم:

أَوَلَمْ يَكْفِهِمْ أَنَّا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ يُتْلَى عَلَيْهِمْ إِنَّ فِي ذَلِكَ لَرَحْمَةً وَذِكْرَى لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ * (العنکبوت،51) 

آيا براى آنان كافى نيست كه اين كتاب را بر تو نازل كرديم كه پيوسته بر آنها تلاوت مى‌شود؟! در اين، رحمت و تذكّرى است براى كسانى كه ايمان مى‌آورند. (و اين معجزۀ بسيار واضحى است).

●- برای انسانی که دوست دارد رشد کند و به کمال و فلاح برسد، چه نعمت و امکانی بالاتر و با ارزش‌تر و مؤثرتر از این وجود دارد که خداوند متعال، انسان کامل را برگزیند،  وحی را  بر او نازل کند تا او به آنها ابلاغ نماید؛ علم الهی را تعلیم دهد و نقشۀ راه و برنامۀ چگونه زیستن را بیاموزد؟ 

اما، صرف فرستادن پیامبر و نزول کتاب و کلام خدا بر او و ابلاغش به مردم، برای هدایت کفایت ندارد، چنان که وجود مدرسه، دانشگاه، کتاب و مدرس، مردم را با سواد و دانشمند نمی‌کند؛  بلکه باید به این فرستاده و این کتاب ایمان آورد تا مشمول رحمت و ذکرش گردید.

درس هفدهم:

إِنَّا أَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ لِتَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ بِمَا أَرَاكَ اللَّهُ وَلَا تَكُنْ لِلْخَائِنِينَ خَصِيمًا * (النّساء، 105)

ما اين كتاب را بحق بر تو نازل كرديم؛ تا به آنچه خداوند به تو آموخته، در ميان مردم قضاوت كنى؛

و از كسانى مباش كه از خائنان حمايت نمايى!

●- درست بر عکس آن چه حتی در رسانۀ ملی به دورغ تبلیغ و القا می‌کنند که «ما حق قضاوت نداریم»، آدمی در هر لحظه، در حال سنجش و قضاوت بین گزینه‌های متفاوت است، و اگر "قضاوت" نداشته باشد، نمی‌تواند "انتخاب" کند.

نتیجۀ هر قضاوتی، «صدور حکم» است، اما قضاوت باید بر اساس حقوق، قوانین و میزان حق باشد و حکم نیز باید حکیمانه و مبتنی بر علم و حکمت باشد. خداوند متعال، قرآن مجید را برای "حکومت" یا همان "صدور حکم" نازل نموده است و هر حکمی، یا منطبق و در جهت دفاع از حق و عدل است و یا دفاع از ظلم و ظالم.

درس هجدهم:

إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ * (القدر، 1)

ما آن [قرآن کریم] را در شب قدر نازل كرديم!

●- در قرآن کریم ضمن آن که تصریح شده قرآن کریم در ماه مبارک رمضان نازل شده است و نیز تأکید شده که در شب‌ قدر این ماه نازل شده است، در حالی که می‌دانیم، بعثت پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله، در 27 رجب می‌باشد! بنابراین، تردیدی نمی‌ماند که قرآن کریم، در دو نوبت نازل شده است.

آیت الله جوادی آملی: قرآن کریم دو نزول داشته که یکی به صورت دفعی انجام گرفته است و دیگری به صورت تدریجی، و هر دسته از آیات مورد اشاره نیز دلالت بر یکی از این دو گونه نزول دارند    . 

علامه طباطبایی (ره) «المیزان»: قرآن کریم در دو مرتبه نازل شده؛ مرتبه‏ای از آن بسیط و یکپارچه و مصون از تغییر است و مرتبه دیگرش به صورت تفصیلی و غیر بسیط است و صلاحیّت تغییر و تحوّل به گونه ناسخ و منسوخ و مانند آن را دارد. 

درس نوزدهم:

لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ... * (الحدید، 25)

ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها كتاب (آسمانى) و ميزان (امام و شناسايى حقّ از باطل) نازل كرديم تا مردم قيام به قسط كنند... .

●- می‌فرماید که رسولان، کتاب و میزان را [که معلوم می‌شود متفاوتند)  برای قیام و اقدام مردمان به قسط نازل کردیم، و "قسط"، یعنی: "اجرای عدالت". اما عدالت، هم تعریف می‌خواهد و هم مستلزم تبیین حقوق است و هم الگو و نمونۀ عملی (میزان = امام) می‌خواهد.

حسود زیاد بوده و هست، اما دشمنی با امیرالمؤمنین (ع) صرفاً به خاطر حسودی به علم، حکمت، ایمان و قدرت ایشان نبوده و نیست، بلکه برای اجرای قسط بوده و هست.

درس بیستم:

طه ﴿1﴾ مَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْقُرْآنَ لِتَشْقَى ﴿2﴾ إِلَّا تَذْكِرَةً لِمَنْ يَخْشَى ﴿3﴾ تَنْزِيلًا مِمَّنْ خَلَقَ الْأَرْضَ وَالسَّمَاوَاتِ الْعُلَى ﴿4﴾

ما قرآن را بر تو نازل نكرديم كه خود را به زحمت بيفكنى * آن را نازل نكرديم مگر براى يادآورى به كسى كه مى‌ترسد * (اين قرآن) از سوى كسى نازل شده كه زمين و آسمانهاى بلند را آفريده است.

●- کار ابلیس لعین و سایر شیاطین جنّ و انس، فقط و فقط "بدل زدن" می‌باشد! زیبا نشان دادن زشتی‌ها، راست نشان دادن کجی‌ها، خق نشان دادن باطل‌ها و بالعکس، چنان که گناه را آسان، راحت و لذیذ نشان می‌دهند! در حالی که حرکت در مسیر درست و هموار، به مراتب راحت‌تر از مسیر خطا و ناهموار می‌باشد و حرکت انسان بینا با در اختیار داشتن نقشۀ راه، بسیار راحت‌تر از انسان کور، بدون نقشه و گمراه می‌باشد. لذا فرمود که این قرآن را برای "مشقّت" نفرستادیم، البته برای کسی مفید واقع می‌شود که نگران آیندۀ نزدیک و دور و بالاخره عاقبت خود می‌باشد.

مرتبط:

ده درسِ دهه اول

کلمات کلیدی:  قرآن   آیات قرآن